Diagnoza różnicowa
Diagnoza psychologiczna, a w szczególności diagnoza różnicowa zaburzeń organicznych i zaburzeń czynnościowych jest jedną z podstawowych umiejętności psychologa klinicznego. Przeprowadzenie takiego procesu diagnostycznego jest możliwe przez zastosowanie w badaniach między innymi Skali Inteligencji Wechslera WAIS-R. Charakterystyka porównawcza diagnozy psychologicznej profilu funkcjonalnego względem organicznego opierać się będzie w przypadku tego narzędzia na analizie wyników uzyskiwanych w 11 testach:
Wiadomości
Obniżenie wyników spowodowane zaburzeniami pamięci, dziwaczne odpowiedzi mogą sugerować zaburzenia psychiczne. Niskie wyniki mogą wyniki mogą byś spowodowane uszkodzeniami mózgu (lewo lub obustronnymi) we wczesnych okresach życia. Test ten uznawany jest jako dobry wskaźnik przedchorobowego poziomu funkcjonowania. Jest „odporny” na uszkodzenia mózgu w późniejszym wieku.
Powtarzanie Cyfr
Obniżenie wyników w teście Powtarzania Cyfr wprost oraz wspak może być spowodowane lękiem jak również uszkodzeniami CUN (lewa półkula- zwłaszcza w obrębie płata skroniowego). Obniżenie wyników w podteście powtarzania wspak może być spowodowane uszkodzeniami prawej półkuli ( zwłaszcza płata czołowego). Wśród osób, które nie są w stanie powtórzyć 5 cyfr wprost i 3 wspak 90% z nich to osoby upośledzone umysłowo. Skrajnie niskie wyniki w teście Powtarzana Cyfr w porównaniu z wynikami innych testów mogą być wskaźnikiem zaburzeń o charakterze psychotycznych lub schizofrenii. Duża dysproporcja w wynikach powtarzania cyfr wprost i wspak (bez względu na ogólny wynik) może być wskaźnikiem nerwicy lękowej.
Słownik
Niskie wyniki mogą świadczyć o wczesnym uszkodzeniu mózgu – uszkodzenie funkcji poznawczych. Wyniki w Słowniku zależą głównie od zasobów środowiska edukacyjnego we wczesnych latach życia i nie ulega znacznej poprawie wraz z nabywaniem doświadczenia. Uszkodzenia mózgu lokowane po lewej stronie nie mają wpływu na wyniki osoby badanej uzyskane w tym teście i nie opisują jej funkcjonowania w czasie uszkodzenia, lecz ujawniają się dopiero później. Słownik może byś wykorzystywany do oceny przedchorobowego poziomu funkcjonowania. Wyjątkiem jest choroba Alzheimera. Analiza jakościowa może być wykorzystywana w diagnozowaniu schizofrenii: wskaźnikami zaburzeń będą – alternatywne definiowanie słów, uwzględnianie nieistotnych detali, zbyt szerokie rozumienie słów,definiowanie słów przez pojedyncze atrybuty, opieranie definicji na zindywidualizowanych i subiektywnych elementach, ujmowanie w definicji niepowiązanych tematów wywołanych idiosynkratycznymi asocjacjami. Wyniki testu ulegają najmniejszemu obniżeniu wraz z wiekiem w porównaniu do innych testów.
Arytmetyka
Niskie wyniki w tym teście osiągać będą osoby z dużym poziomem lęku, niepełnosprawne umysłowo oraz z uszkodzeniami mózgu – szczególnie lewej półkuli. Wykonanie tego testu wymaga zaangażowanie wielu funkcji, niemal każde uszkodzenie o charakterze organicznym może wpłynąć na obniżenie otrzymywanych w nim wyników. Odpowiedzi zaskakujące, dziwne mogą świadczyć o zaburzeniach myślenia.
Rozumienie
Ponieważ test ten odwołuje się do posiadanego doświadczenia i nie odwołuje się do aktualnej zdolności uczenia się wysoki wynik mogą uzyskiwać osoby z nabytymi uszkodzeniami CUN (podobnie jak w testach Wiadomości i Słowniku). Test ten z dużą trafnością można wykorzystać do oceny przedchorobowego poziomu funkcjonowania. Osoby z zaburzeniami o charakterze psychotycznym osiągają w tym teście niższe wyniki niż w testach Słownik i Wiadomości. Spowodowane jest to wykorzystaniem oceny ze strony badanych bodźców testowych, co nie jest tak istotne w testach Słownik i Wiadomości. Nadmierna sztywność w sposobie oceniania może być wyznacznikiem zaburzenia funkcji oceniania np. w schizofrenii. Wyniki tego testu pozwalają na jakościową ich analizę, co w przypadku przeciętnych lub wysokich wyników w tym teście może mieć decydujące znaczenie przy określaniu czy są podstawy do tego aby uważać, iż osoba badana funkcjonuje w sposób zaburzony (nawet nieznaczny procent dziwacznych odpowiedzi badanych może być podstawą do sformułowania takiej hipotezy. Niskie wyniki mogą osiągać osoby, które mają obniżone kompetencje językowe jak również osoby niedojrzałe, myślące w sposób konkretny, wycofane społecznie, negatywistyczne nastawione do rzeczywistości. Wyniki tego testu ulegają nieznacznemu obniżeniu wraz z wiekiem.
Podobieństwa
Niskie wyniki mogą uzyskiwać osoby wywodzące się z niekorzystnego, ubogiego w bodźce środowiska, niską prawnością myślenia pojęciowego, zbyt konkretnym oraz sztywnym sposobem myślenia oraz negatywizmem. Niskie wyniki uzyskują również osoby upośledzone umysłowo oraz schizofreniczne, cechą charakterystyczną w sposobie rozwiązywania testu dla tej grupy jest myślenie dywergencyjne. W przypadku osób cierpiących na schizofrenię w aktywnej fazie choroby osiągają one niższe wyniki niż osoby w remisji.
Braki w Obrazkach
Niskie wyniki są wskaźnikami zaburzeń percepcji rzeczywistości. Mogą je uzyskiwać osoby paranoidalne (np. skupiające się na nieistotnych szczegółach), schizofreniczne, cierpiące na psychozę depresyjną. Na obniżenie wyników wpływają również stany lękowe, negatywizm, wrogość, skłonność do impulsywnego reagowania. Test ten jest bardzo wrażliwy na upośledzenie umysłowe.
Porządkowanie Obrazków
Kliniczna interpretacja tego testu powinna zostać potwierdzona porównywalnymi wynikami w teście Rozumienie, a także informacjami uzyskanymi w trakcie wywiadu. Niskie wyniki mogą być wskaźnikami schizofrenii, a także uszkodzeniach lewej półkuli mózgu. Mogą być również wskaźnikami nerwicy oraz psychozy depresyjnej.
Klocki
Na obniżenie wyników w tym teście wpływają: lękowa postawa badanego, nadmierna refleksyjność oraz obsesyjne przywiązywanie uwagi do nieistotnych szczegółów. Wyniki testu pozwalają na wykrywanie wczesnych i późnych zaburzeń procesów spostrzegania. A obniżenie wyników w tym teście wpływ będą miały takie zaburzenia jak depresja oraz uszkodzenia CUN o charakterze rozproszonym lokalizowane po prawej stronie, bądź też w obrębie któregoś z płatów ciemieniowych. Osoby, u których zdiagnozowano uszkodzenia o charakterze organicznym mogą osiągać najniższy wynik w tym teście wśród testów bezsłownych. Osoby schizofreniczne mogą w tym teście uzyskiwać wyniki powyżej indywidualnej średniej.
Układanki
Niskie wyniki mogą uzyskać osoby cierpiące na depresję ( wyniki testów bezsłownych u osób cierpiących na depresję mają tendencję do obniżania się, wynik tego testu może być znacznie niższy od Słownika, lecz na poziomie innych testów bezsłownych). Wynik u osób lękowych może również ulec obniżeniu i być znacznie niższy od Słownika oraz obniżony w stosunku do wyników innych testów skali bezsłownej. Połączanie depresji i lękliwości prowadzi do jeszcze większego obniżenia wyniku w Układankach niż w pozostałych testach bezsłownych. W przypadku schizofrenii wynik tego testu może być wysoki lub najwyższy wśród wszystkich wyników testów zaliczanych do skali bezsłownej. Wyniki tego testu w połączeniu z analizą sposobu wykonania tego testu mogą świadczyć o urazach psychicznych związanych z własnym ciałem. W przypadku organicznych uszkodzeń mózgu prawej półkuli uszkodzenia te mogą przyczynić się do obniżonego wyniku tego testu.
Symbole Cyfr
Obniżeniu wyników można spodziewać się u osób nieśmiałych oraz neurotycznych, lękowych. Niskie wynik uzyskują równie osoby obsesyjne, nadmiernie koncentrujące się na szczegółach, impulsywne bądź refleksyjne.
Diagnoza zaburzeń organicznych
Najskuteczniejsze w psychologicznym diagnozowaniu zaburzeń organicznych są następujące testy:
Powtarzanie Cyfr, Klocki, Arytmetyka, Porządkowanie Obrazków.
Dla osób z organicznym uszkodzeniem CUN charakterystyczne jest uszkodzenie takich funkcji jak: wzrokowo-ruchowej, pamięci, porządkowania, syntetyzowania oraz wytwarzania nowych idei, U osób tych należy spodziewać się wyższego wyniku w Skali Słownej niż Bezsłownej oraz znacznie obniżonego wyniku w teście Powtarzania Cyfr. Niskie wyniki mogą pojawić się również w testach: Klocki, Układanki Podobieństwa. Charakterystyczną cechą profilu osób z organicznym uszkodzeniem CUN jest niewielkie zróżnicowanie profilu. Dla osób z uszkodzeniem lewej półkuli wyniki uzyskane w Skali Słownej są najczęściej obniżone do wyników uzyskanych w Skali Bezsłownej. U osób z uszkodzeniem prawej półkuli wyniki uzyskane w Skali Słownej są wyższe od uzyskanych w Skali Bezsłownej.
Dla osób z wtórnym uszkodzeniem CUN charakterystyczne jest znaczne obniżenie wyników w Skali Bezsłownej. Osoba ta może uzyskać w Skali Słownej wyniki na poziomie dolnej granicy normy oraz przeciętnym. Przy analizowaniu tego przypadku konieczne jest uwzględnienie historii Osoby badanej, a zwłaszcza wykształcenia.
Diagnoza zaburzeń funkcjonalnych
Najskuteczniejsze w psychologicznym diagnozowaniu zaburzeń funkcjonalnych są następujące testy:
Układanki, Rozumienie, Arytmetyka (analiza jakościowa), Braki w Obrazkach, Porządkowanie Obrazków (analiza jakościowa), Układanki, Symbole Cyfr, Powtarzanie Cyfr.
Pomocne przy formułowaniu hipotez mogą być również zależności między wynikami pojedynczych testów. Np.: obniżony wynik w teście Symbole Cyfr w stosunku do Rozumienia może być wskaźnikiem Schizofrenii, układ odwrotny może być wskaźnikiem uszkodzenia mózgu.