Identyfikacja projekcyjna to pojęcie z zakresu psychologii, które odnosi się do jednego z pierwotnych mechanizmów obronnych o charakterze narcystycznym. Mechanizm identyfikacji projekcyjnej polega na tym, że jedna osoba projektuje swoje własne nieakceptowane myśli, uczucia, pragnienia, konflikty wewnętrzne lub cechy osobowości na inną osobę. Następny etap polega na introjektowaniu przez osobę wobec której stosowany jest mechanizm projekcji, treści na nią projektowanych, w efekcie czego identyfikuje się z nimi jako z własnymi postawami, przekonaniami bądź emocjami.
Identyfikacja projekcyjna jest zatem połączeniem mechanizmów projekcji i introjekcji – polega na projektowaniu własnych nieakceptowanych przeżyć na inną osobę przy jednoczesnym skłanianiu tej osoby do tego, by zachowywała się w zgodzie z tą projekcją (a zatem nakłanianie innej osoby do introjekcji). Osoba projektująca wywiera jednocześnie na drugiej osobie presję, aby ta przeżywała siebie zgodnie z narzucaną jej projekcją – przypisuje drugiej osobie swoje własne, nieakceptowane przeżycia, jednocześnie odczuwając te przeżycia jako reakcje na działania osoby, na którą są one rzutowane.
Identyfikacja projekcyjna w psychoterapii
Zgodnie z założeniami teorii relacji z obiektem identyfikacja projekcyjna jest jednym z mechanizmów kształtujących psychiczny świat dziecka. Polega ona na przenoszeniu pewnych fragmentów własnej tożsamości dziecka na obiekt zewnętrzny oraz na tworzeniu fantazji o kontroli nad tym obiektem. W kontekście relacji międzyludzkich, osoba doświadcza presji związanej z projekcją, skupia się na niej i zachowuje się zgodnie z jej treścią. Jej pragnienia i uczucia są interpretowane przez drugą osobę, która reintrojektuje je.
Jeśli identyfikacja projekcyjna jest kierowana na osobę, która jest zdolna do bardziej dojrzałego radzenia sobie z tymi uczuciami (na przykład psychoterapeuta), niż osoba, która dokonuje projekcji, może to przyczynić się do tego, że uczucia, które zostały zintrojektowane, będą mniej zagrażać integralności ego. Ten proces ma miejsce zwłaszcza w relacjach z pacjentami cierpiącymi na zaburzenia bardziej zaawansowane niż neurotyczne. W takich przypadkach identyfikacja projekcyjna staje się zjawiskiem o charakterze interpersonalnym. Pacjent przenosi na zewnętrzny obiekt napięcia i aspekty Ja, które są rozdzielone (nieakceptowane), co sprawia, że terapeuta przeżywa te emocje i postawy, przed którymi sam broni się.
Według Melanie Klein i Wilfreda Biona, przedstawicieli szkoły teorii relacji z obiektem, jest to zjawisko, które ma miejsce w normalnym procesie rozwoju. Ten mechanizm obronny jest powszechnie wykorzystywany przez psychologów i terapeutów w analizie osobowości oraz diagnozowaniu problemów emocjonalnych. Identyfikacja projekcyjna może dostarczać wglądu w głębsze aspekty psychiki jednostki, odkrywając ukryte lęki, konflikty lub problemy, które mogą nie być świadomie rozpoznawane.
Identyfikacja projekcyjna może być identyfikowana i przepracowywana w procesie terapeutycznym, co pozwala klientowi na zrozumienie i kontrolowanie swoich własnych emocji i myśli, prawidłowe ich nazywanie, odzyskanie poczucia sprawstwa, a także na poprawę relacji interpersonalnych.
Przykłady identyfikacji projekcyjnej
Identyfikacja projekcyjna może wystąpić w sytuacjach, kiedy osoba czuje się zagrożona, lękliwa lub zdezorientowana, lub kiedy ma trudności z radzeniem sobie z własnymi emocjami, ma niską samoocenę, cierpi na choroby psychiczne, znajduje się w stosunku zależności do osoby stosującej wobec niej projekcję. Stosowanie tego mechanizmu obronnego może pomóc osobie zredukować nieprzyjemne odczucia, eliminuje sytuacje konfliktowe pomiędzy osobą projektująca, a introjektującą, ale prowadzi również do utrudnienia komunikacji z innymi ludźmi oraz generuje trudności w rozwiązaniu problemów.
- Nieustanne posądzanie kogoś, kto przyjmuje postawę przyjazną, o agresję, tak by tę agresję w konsekwencji wywołać.
- Złoszczenie się na kogoś przy jednoczesnym nieokazywaniu tej osobie złości. Zamiast tego oskarżanie drugiej osoby i wskazywanie jej jako winnej konfliktu. Projektowanie swoich nieakceptowanych emocji na inną osobę aby uniknąć odczuwania winy lub złości.
Identyfikacja projekcyjna jest tylko jednym z wielu mechanizmów obronnych i psychologicznych, które wpływają na nasze zachowanie i charakterystyczne sposoby funkcjonowania.
