Osobowość antyspołeczna (antyspołeczne zaburzenie osobowości) znana jest również jako psychopatia, osobowość dyssocjalna lub osobowość antyspołeczna – jest zaburzeniem osobowości, które charakteryzuje się niezdolnością do dostosowania się do norm społecznych. Osobowość dyssocjalna jest zaburzeniem, które objawia się nieprzestrzeganiem norm, agresywnym lub szkodliwym zachowaniem wobec ludzi i zwierząt. Zaburzenie to charakteryzujące się trwałym wzorcem lekceważenia i naruszania praw innych ludzi oraz brakiem poszanowania dla norm społecznych. Osoby z tym zaburzeniem wykazują brak empatii, nie są zdolne do odczuwania poczucia winy czy wyrzutów sumienia, często są impulsywne i agresywne. Często manipulują innymi dla własnych korzyści, a ich relacje międzyludzkie są powierzchowne i służą głównie ich potrzebom.
Psychopatia
Osobowość dyssocjalna dotyka od 2 do 3% populacji, przy czym występuje około trzykrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Osoby z tym zaburzeniem wykazują trwały wzorzec lekceważenia norm społecznych i praw innych, co objawia się impulsywnym zachowaniem, brakiem odpowiedzialności, niską empatią, tendencją do kłamstw oraz trudnościami w nawiązywaniu długotrwałych relacji. W konsekwencji, osoby z osobowością dyssocjalną są bardziej narażone na konflikty z prawem; według statystyk, aż 47% mężczyzn i 21% kobiet w więzieniach spełnia kryteria diagnostyczne tego zaburzenia. Kluczowe cechy osobowości dyssocjalnej obejmują: ignorowanie praw i uczuć innych, skłonność do manipulacji, impulsywność, brak poczucia odpowiedzialności oraz brak wyrzutów sumienia w sytuacjach, które szkodzą innym.
Objawy osobowości dyssocjalnej
Osoby z osobowością dyssocjalną często nie doświadczają wyrzutów sumienia za swoje działania związane z łamaniem tych norm, a żal odczuwają tylko wtedy, gdy zostają przyłapane na gorącym uczynku lub ukarane. Często używają manipulacji i oszustw, aby osiągnąć swoje cele. Są impulsywne, nie potrafią kontrolować swoich emocji, łatwo się irytują i mogą być agresywne. Nie przejmują się ryzykiem ani swoim własnym bezpieczeństwem. Są nieodpowiedzialne, mają trudności z utrzymaniem stałej pracy i nie spłacają swoich zobowiązań finansowych. Dodatkowo, często nadużywają substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol czy narkotyki. Istotną cechą osobowości dyssocjalnej jest również utrata poczucia umiaru oraz brak refleksji wobec swojego zachowania, które jest sprzeczne z panującymi normami społecznymi.
Cechy osobowości dyssocjalnej
Osoby z osobowością dyssocjalną wykazują skłonność do manipulacji, oszustw oraz narażania siebie i innych na niebezpieczeństwo. Niektóre jednostki z osobowością dyssocjalną używają uroku osobistego, który może przyciągać uwagę innych ludzi i wykorzystują go w celu osiągania własnych korzyści.
Diagnoza osobowości dyssocjalnej
Osoby z tym zaburzeniem mogą wykazywać różne stopnie nasilenia objawów oraz zróżnicowane wzorce zachowań. Osobowość dyssocjalna jest klasyfikowana zarówno w systemie ICD-10, jak i DSM-IV.
Diagnoza osobowości antyspołecznej w ICD-10
W ICD-10 zaburzenie to (osobowość amoralna, antysocjalna, asocjalna, psychopatyczna, socjopatyczna) definiuje się przez znaczną niewspółmierność między zachowaniem, a normami społecznymi, co wymaga spełnienia przynajmniej trzech z następujących kryteriów:
- Bezwzględne ignorowanie uczuć innych.
- Trwała nieodpowiedzialność oraz lekceważenie norm społecznych.
- Trudności w utrzymywaniu trwałych relacji z innymi.
- Niska tolerancja frustracji oraz skłonność do agresji.
- Brak poczucia winy i niezdolność do uczenia się na własnych doświadczeniach.
- Tendencja do obwiniania innych oraz racjonalizowania własnych konfliktowych zachowań.
Dodatkowo, mogą występować objawy nadmiernej drażliwości, a wcześniejsze zaburzenia zachowania w dzieciństwie mogą wspierać diagnozę.
Diagnoza osobowości antyspołecznej w DSM-IV
Z kolei w modelu DSM-IV osobowość dyssocjalna (antyspołeczne zaburzenie osobowości) jest częścią grupy zaburzeń dramatyczno-niekonsekwentnych. Jego objawy obejmują lekceważenie norm społecznych, impulsywność, agresywność, a także brak odpowiedzialności i niską empatię. Kryteria diagnostyczne obejmują między innymi:
- Utrzymujący się wzorzec pogwałcenia praw innych, zaczynający się po 15. roku życia.
- Nieprzestrzeganie norm społecznych i wielokrotne czyny przestępcze.
- Skłonność do kłamstw i oszustw.
- Impulsywność oraz trudności w planowaniu działań.
- Agresywne zachowanie, w tym bójki.
- Brak troski o bezpieczeństwo własne i innych.
- Niezdolność do ponoszenia odpowiedzialności finansowej oraz zawodowej.
- Obojętność wobec krzywdzenia innych oraz racjonalizacja tych działań.
Diagnostyka wymaga również, aby pacjent miał co najmniej 18 lat oraz aby objawy nie były związane z innymi zaburzeniami, takimi jak schizofrenia.
