Psycholog Kaplan ze współpracownikami w 2004 zdefiniowali schizofrenię jako zaburzenie psychotyczne o nieznanej etiologii i różnorodnych objawach. Charakteryzuje się występowaniem objawów pozytywnych (wytwórczych) i negatywnych (ubytkowych). Objawy schizofrenii są przyczyną zaburzeń myślenia, afektu, zachowania oraz funkcjonowania społecznego i zawodowego. Schizofrenia zwykle przebiega przewlekle, a w jej przebiegu wyróżnia się fazę prodromalną (zwiastunów), fazę aktywną oraz fazę rezydualną (zejściową). W fazie prodromalnej oraz zejściowej obserwuje się mniejsze nasilenie objawów.
Atak psychozy zwykle poprzedzony jest występowaniem takich objawów prodromalnych jak: lęk, zagubienie, przerażenie lub obniżenie nastroju. Objawy prodromalne mogą występować przez wiele miesięcy przed zdiagnozowaniem schizofrenii. Początek może być gwałtowny bądź gwałtowny. U osób predysponowanych takie czynniki wyzwalające jak uraz emocjonalny, używanie substancji psychoaktywnych, separacja od rodziny mogą wywołać epizod psychozy. Z upływem czasu wraz z kolejnymi zaostrzeniami pogłębia się upośledzenie funkcjonowania. Przez całe życie u osób cierpiących na schizofrenię utrzymuje się podatność na działanie czynników stresowych.
Wraz z upływem lat trwania schizofrenii obniża się intensywność objawów wytwórczych, a nasilają się objawy ubytkowe, takie jak brak dbałości o higienę, stępione reakcje emocjonalne oraz różne dziwaczności w zachowaniu. Około 1/3 chorych prowadzi względnie normalne życie, u 1/3 występują objawy, a u pozostałej 1/3 chorych występuje głębokie upośledzenie funkcjonowania i wymagają oni częstych hospitalizacji. U około 10 % chorych z ostatniej grupy istnieje konieczność długotrwałej opieki instytucjonalnej. Kaplan i wsp. (2004) do zaburzeń współwystępujących zaliczają używanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia obsesyjno–kompulsywne, hiponatremię będącą rezultatem polidypsji, palenie tytoniu oraz zakażenie wirusem HIV.
Polscy psychiatrzy Dawid Wiener i Rybakowski pisząc o schizofrenii wskazują na niezwykle interesujące z ewolucyjnego punktu widzenia problemy. Pierwszy dotyczy różnic w początku oraz przebiegu klinicznym schizofrenii u kobiet i mężczyzn. Drugi – zidentyfikowany i nazwany przez Huxleya „centralnym paradoksem schizofrenii” – wskazuje na trudność w wyjaśnieniu utrzymywania się „w całej ludzkiej populacji i na stałym poziomie (około 1%) zaburzenia, niewątpliwie zdeterminowanego genetycznie, które ujawnia się przeważnie u szczytu zdolności reprodukcyjnych danego osobnika i w znacznym stopniu je upośledza”. Nie zaobserwowano różnic w częstości zachorowań pomiędzy kobietami, a mężczyznami.
Kaplan opisując przebieg schizofrenii stwierdza, że początek choroby przypada najczęściej między 15 a 35 rokiem życia, połowa zachorowań rozpoznawana jest przed 25 rokiem życia, rzadko przed 10 i po 40 roku życia. Zaobserwowano wcześniejszy początek choroby u mężczyzn niż u kobiet. Schizofrenia rozpoznawana jest we wszystkich grupach etnicznych i we wszystkich częściach świata, chociaż w Stanach Zjednoczonych oraz Europie schizofrenia jest o 10 – 100 razy częstsza niż krajach gorzej rozwijających się. Psycholog Kalat zauważa, że wiele częściej diagnozowana jest u tych, którzy urodzili się w zatłoczonych miastach niż tych, którzy pochodzą ze wsi oraz małych miasteczek, a wraz z okresem życia w dużym mieście ryzyko zachorowania na schizofrenię staje się wyższe.
