Psychopatologia ekspresji ma ponad stuletnią historię. Jest dziedziną nauki, której przedmiotem zainteresowania jest zjawisko twórczości artystycznej osób chorych psychicznie jak również zagadnienie modelu twórcy o zmienionej chorobowo sylwetce biopsychicznej i społecznej. Jej podstawę stanowią prace badawcze psychiatrów, psychologów, socjologów, pedagogów, arteterapeutów oraz estetyków dotyczące wytworów, sylwetki osobowościowej oraz obrazu chorobowego osób przeważnie cierpiących na schizofrenię (Tyszkiewicz, 1987). Początkowo rozwijała się jako wiedza zdroworozsądkowa, a od czasu działalności kolekcjonerskiej oraz naukowej Hansa Prinzhorna – historyka sztuki, który stał się psychiatrą, stawała się wiedzą teoretyczną, by ostatecznie przyjąć postać teoretyczno – praktycznej, adekwatniej odpowiadającej zapotrzebowaniu społecznemu, które przede wszystkim ogniskowało się wokół nowej humanitarnej, a jednocześnie humanistycznej idei spojrzenia na świat wewnętrzny pacjentów chorych psychicznie ujawniany przez niektórych w różnego rodzaju formach ekspresji.
Najwcześniejszymi metodami badawczymi psychopatologii ekspresji były opisy wytworów bez powiązania ich z sylwetką biopsychiczną twórcy, a w szczególności bez powiązania charakterystycznych cech wytworu z odpowiadającym im w czasie, obrazem chorobowym jego autora. Prinzhorn stworzył teoretyczne podstawy do prób powiązania charakterystycznych cech wytworu z obrazem lub stadium choroby twórcy. Współcześni Prinzhornowi dokonywali prób analizy transkulturowej, kontekstem ich analiz była również sztuka prehistoryczna oraz sztuka dziecka. Jak zauważa Tyszkiewicz (1987) „Z biegiem czasu, w miarę narastania materiału empirycznego w postaci prac osób chorych psychicznie, doszło do powstania nowych metod leczniczych, jak arteterapia, muzykoterapia i inne metody wykorzystujące spontaniczne dążenia chorych do ujawniania swoich przeżyć i cierpień poprzez tworzenie form, które w intencji tych twórców mogą być komunikatem o sobie, a w ocenie estetyka – wytworem o walorach artystycznych lub też paraartystycznych”.
Magdalena Tyszkiewicz pisze, iż psychopatologia ekspresji oraz arteterapia stanowią coraz powszechniej stosowany element oddziaływania leczniczego dzieci, młodzieży oraz dorosłych. Działania terapeutyczne wykorzystujące różnego rodzaju techniki plastyczne zostały zapoczątkowane w szpitalach psychiatrycznych, w których przebywali psychiczne chorzy artyści lub uzdolnieni twórcy nieprofesjonalni, którym umożliwiono tworzenie z wykorzystaniem technik artystycznych. Dla opiekujących się nimi lekarzy, oryginalność prac oraz poprawa stanu zdrowia obserwowana w okresie, kiedy mogli tworzyć, były zachętą do stosowania techniki leczenia, zwanej dzisiaj arteterapią.
Terapię polegająca na czynnym podejściu do sztuki najczęściej stosuje się obecnie w szpitalach psychiatrycznych, przychodniach lecznictwa otwartego, szpitalach ogólnych, zakładach opieki dla przewlekle chorych, także somatycznie, świetlicach socjoterapeutycznych oraz wielu innych instytucjach. Stanowi jedną z metod diagnostycznych oraz terapeutycznych lecznictwa psychiatrycznego. W arteterapii można wyróżnić dwie formy aktywności, jedną jest otoczona właściwą opieką terapeuty, spontaniczna twórczość chorych, drugą jest aktywność plastyczna stosowana jako test czy też terapia u pacjentów, którzy nie tworzyli przed znalezieniem się w ośrodku leczniczym. Jak zauważył Claude Wiart „wytwory plastyczne chorego są nie tylko komunikatem od autora, ale przede wszystkim elementem uwalniającym i (…) konfrontacją wytworu z terapeutą, który nie tworzy i jest tylko odbiorcą dzieła, daje pacjentowi rodzaj przewagi nad nim, co jest pożyteczne w pewnych stadiach terapii” (Tyszkiewicz, 1987).
