społeczna jakość życia
Psychopatologia

Społeczna jakość życia

Jedną z koncepcji w ramach, której podjęto próby sprecyzowania pojęcia zadowolenia z życia oraz określenia psychologicznych mechanizmów kształtujących stosunek człowieka do własnego życia zaproponowali Bach, Marcia i Rioux. Autorzy ci zwrócili uwagę na fakt, że nie istnieje prosty związek między warunkami życia i zadowoleniem z niego. Zdaniem tych autorów, próby wyjaśnienia braku prostej symetrii w tym zakresie poprzez odwoływanie się do zróżnicowania potrzeb ludzi, pełnienia podstawowych ról społecznych, realizowanego stylu życia, indywidualnej kontroli sprawowanej nad środowiskiem lub kombinacji tych czynników, nie powiodły się (Kowalik). Autorzy ci uważali, że właściwe podejście wymaga zastąpienia tradycyjnej jednostkowo-psychologicznej perspektywy perspektywą społeczną, a więc odniesieniem jakości życia do kontekstu społecznego. Według tych  autorów  społeczna jakość życia określana jest przede wszystkim takimi standardami:

a) możliwość samostanowienia (wyznaczana przez posiadane zasoby środowiska, w tym także prawa człowieka, lub presje instytucji oraz możliwości jednostki),

b) stopień demokratyzacji życia społecznego (rozumiany jako rozpoznawanie możliwości ludzkich i odpowiednie do tych możliwości włączanie ludzi w życie zbiorowe, które opiera się na współdecydowaniu, współzależności i współodpowiedzialności),

c) poziom równości społecznej (traktowanej jako uzyskanie podobnych szans dla osobistego rozwoju każdego człowieka, niezależnie od posiadanych systemów wartości, poglądów i potrzeb, oraz wzajemny szacunek wobec siebie, niezależnie od istniejącego zróżnicowania jednostek i grup).
Społeczna jakość życia jest tym lepsza, im wyższy jest poziom występowania tych właściwości (traktowanych jako charakterystyki społeczeństwa). W swojej koncepcji autorzy przyjmują istnienie sprzężenia zwrotnego między społeczną a jednostkową jakością życia. Poziom społecznej jakości życia determinuje indywidualne poziomy zadowolenia z życia.

Kowalik (2008) zwraca uwagę, iż jako ludzie nie jesteśmy tylko biernymi rejestratorami satysfakcji płynącej z naszego działania, lecz mamy możliwość aktywnie wpływać na poziom ogólnego zadowolenia z życia. W latach sześćdziesiątych XX wieku zwrócił na to uwagę Wilensky, wyróżniając dwie strategie wykorzystywane przez ludzi do podtrzymywania lub podwyższania ogólnego zadowolenia z życia. Pierwsza została nazwana strategią rozpływania się (spillover) i sprowadza się do pokrywania konkretnego obszaru aktywności życiowej, nad którą nie jesteśmy w stanie sprawować wystarczającej kontroli, aktywnością innego rodzaju. Druga strategia określana jest mianem kompensacji i polega na zmianie znaczenia przypisywanego konkretnym dziedzinom życia (umniejszana jest wartość tych dziedzin, które są źródłem negatywnych doświadczeń życiowych, a powiększa się wartość dziedzin życia, które dostarczają największych powodów do zadowolenia). Na początku XXI wieku Sirgy (2002) wyodrębnił następne strategie pozwalające na utrzymanie dobrej jakości życia. Są nimi:

a) odwoływanie się do przeszłości (historii własnego życia),

b) posiadanie wysokiej samooceny,

c) zmiana obiektu porównań społecznych,

d) modyfikowanie celów życiowych,

e) dokonywanie reinterpretacji konkretnych zdarzeń życiowych.

Kowalik podkreśla, że w koncepcji Sirgy’ego szczególną formą strategii jest utrzymywanie równowagi emocjonalnej. Przejawia się ona w poszukiwaniu takich sytuacji życiowych, w których człowiek może jednocześnie doświadczać pozytywnych i negatywnych stanów uczuciowych. Pozytywne doświadczenia wykorzystywane są do poprawy aktualnej jakości życia, natomiast negatywne doświadczenia mają znaczenie długofalowe, ponieważ służą do mobilizacji człowieka w celu poprawy jakości życia w przyszłości oraz motywują do planowania własnej przyszłości i wzbudzania nadziei na lepsze życie. Ludzie znajdujący się w trudnym położeniu życiowym, efektywnie posługując się wymienionymi strategiami, będą zachowywali poczucie wysokiej jakości życia oraz czerpali z niego więcej satysfakcji niż osoby żyjące w identycznych warunkach, ale niedysponujące takimi umiejętnościami. Powyższe spostrzeżenia mogą być pomocne w wyjaśnieniu wielokrotnie poruszanej przez psychologów kwestii braku symetrycznej relacji pomiędzy warunkami życia a odczuwaną z niego satysfakcją. Prowadzi to do wniosku, że człowiek, poprzez użycie odpowiednich procesów poznawczych, może aktywnie sterować poziomem odczuwanej satysfakcji życiowej.