Międzyludzkie porozumiewanie się czyli komunikacja interpersonalna, polega na przekazywaniu informacji pomiędzy ludźmi poprzez werbalne lub niewerbalne sposoby. Ta forma komunikacji ma wpływ na relacje międzyludzkie oraz ich kształt kształtuje. Umiejętności porozumiewania się wpływają na poziom samooceny oraz mogą decydować o sukcesie w życiu zawodowym i osobistym. Brak tych umiejętności może prowadzić do izolacji i poczucia osamotnienia, a także do niezadowolenia z pracy czy rozczarowań w życiu prywatnym. Natomiast otwarta i skuteczna komunikacja może wzmacniać relacje między ludźmi.
Jeśli uczymy się komunikować w sposób zrozumiały, bez osądzania i bezkarnej krytyki, to pomaga to nam rozwijać ciekawość, chęć analizowania własnego zachowania oraz umiejętność eksperymentowania z różnymi sposobami funkcjonowania w świecie, sprzyja rozwojowi zmysłu dociekliwości. Oprócz tego, umiejętności te pozwalają nam lepiej radzić sobie w sytuacjach konfliktowych i konstruktywnie rozwiązywać problemy.
Trzy podstawowe poziomy komunikacji to: fatyczny, instrumentalny i afektywny. Komunikacja fatyczna dotyczy swobodnej rozmowy na tematy nieistotne i niezwiązane z wartościami czy poglądami. Ten rodzaj komunikacji jest bezpieczny i wolny od emocji, zwykle stosowany w sytuacjach, gdy ludzie się nie znają lub spotykają się po raz pierwszy. Przykładowe tematy to np. pogoda czy sport. Natomiast komunikacja instrumentalna skupia się na przekazywaniu informacji lub instrukcji w sposób bezpośredni i pozbawiony emocji, mający na celu wywołanie konkretnego zachowania u odbiorcy komunikatu. Przykładem może być rozmowa u fryzjera, w której klient prosi o ogolenie na zero. Ostatni poziom, czyli afektywny, dotyczy ujawniania wartości, poglądów i emocji oraz zaangażowania w rozmowę. Na tym poziomie rozmówcy ujawniają swoje bardziej osobiste cechy i przekonania, np. poprzez wypowiedzi typu „Uważam, że należy ostrzej karać kierowców prowadzących po pijanemu” lub „Nigdy mnie nie słuchasz”.
Schematy komunikacyjne to założenia dotyczące ludzkiej psychiki:
- Każdy ma w sobie odtworzone stany ego swoich rodziców, które mogą być pobudzone w określonych sytuacjach – „Każdy nosi w sobie swoich rodziców”.
- Każdy człowiek, bez względu na wiek, poziom intelektualny czy chorobę psychiczną, ma zdolność przetwarzania informacji, jeśli zostanie pobudzony odpowiedni stan ego – „Każdy ma Dorosłego”.
- Każdy człowiek posiada w sobie elementy swojej przeszłości, które mogą być pobudzone w pewnych okolicznościach, np. wspomnienia z dzieciństwa – „Każdy nosi w sobie małego chłopca lub dziewczynkę”.
Gładka komunikacja zachodzi w przypadku, gdy komunikujące się osoby są na zgodnym poziomie i odpowiadają sobie w sposób spójny. Problemy z komunikacją pojawiają się wtedy, gdy występują transakcje skrzyżowane, czyli sytuacje, w których bodziec jest na poziomie dorosłym, a reakcja jest na poziomie dziecka lub rodzica. Najczęściej takie transakcje występują w sytuacjach międzyludzkich, takich jak małżeństwo, miłość, przyjaźń czy praca, i mogą prowadzić do trudności społecznych.
W komunikacji często popełniane są błędy zarówno przez nadawcę, jak i odbiorcę. Nadawca może źle nadawać intencje, posiadać sprzeczne lub nieświadome intencje oraz nieumiejętnie dobierać wiadomości do celów komunikacji. Często też występuje niezgodność między przekazanym werbalnie i niewerbalnym komunikatem. Z kolei odbiorca może być tak skupiony na swoim przekazie, że nie zwraca uwagi na innych rozmówców, słuchać wybiórczo i usłyszeć tylko to, co chce, przerywać wypowiedzi mówiącego lub też je zniekształcać dla swoich celów. Te błędy komunikacyjne prowadzą często do nieporozumień i konfliktów między ludźmi.
Błędy komunikacyjne
W komunikacji często popełniane są błędy zarówno przez nadawcę, jak i odbiorcę. Nadawca może źle nadawać intencje, posiadać sprzeczne lub nieświadome intencje oraz nieumiejętnie dobierać wiadomości do celów komunikacji. Często też występuje niezgodność między przekazanym werbalnie i niewerbalnym komunikatem. Z kolei odbiorca może być tak skupiony na swoim przekazie, że nie zwraca uwagi na innych rozmówców, słuchać wybiórczo i usłyszeć tylko to, co chce, przerywać wypowiedzi mówiącego lub też je zniekształcać dla swoich celów. Te błędy komunikacyjne prowadzą często do nieporozumień i konfliktów między ludźmi.
Umiejętności komunikacyjne przydatne w rozmowie
W rozmowie warto stosować pytania otwarte, które zaczynają się od słów: kto, co, kiedy, jak, dlaczego itp. Należy także uważnie słuchać nie tylko odpowiedzi na zadawane pytania, ale także na wszelkie inne informacje, które mogą dostarczyć wiedzy o rozmówcy. Ważne jest również ujawnianie pewnych informacji o sobie podczas rozmowy, niezależnie od tematu.
Parafraza to powtarzanie w swoich własnych słowach informacji, które usłyszałeś od rozmówcy, aby upewnić się, że zrozumiałeś go poprawnie.
Echo to zaś powtarzanie dokładnie tych samych słów, jakie wypowiedział rozmówca, aby pokazać, że słuchasz i zwracasz uwagę na to, co mówi. Aprobata to natomiast sygnalizowanie rozmówcy, że zgadzasz się z jego punktem widzenia lub po prostu rozumiesz jego stanowisko.
Dostrojenie polega na dostosowaniu swojego sposobu mówienia i zachowania do zachowania i mowy rozmówcy, aby zbudować więź i nawiązać kontakt.
Potwierdzanie oznacza natomiast dawanie sygnałów, że słuchasz i rozumiesz to, co mówi rozmówca, zarówno słownie, jak i gestami.
Ujawnianie emocji – w trudnych sytuacjach komunikacyjnych, gdy emocje rozmówców nabierają znaczenia, ważne jest umiejętne reagowanie. Można wtedy przerwać rozmówcę, zapytać o jego emocje i wyrażać zrozumienie.
Można również odzwierciedlać emocje rozmówcy, mówiąc, jakie – według nas – są jego odczucia.
Aby skupić się na najważniejszej sprawie, można poprosić mówiącego o skoncentrowanie się na konkretnym problemie i poszukiwać rozwiązania.
Funkcje komunikacji niewerbalnej
Komunikacja niewerbalna służy do wyrażania emocji, takich jak złość, radość czy smutek poprzez gesty, mimikę twarzy, ton głosu, kontakt wzrokowy i postawę ciała. Ponadto, może ona przekazywać informacje o cechach osobowości, takie jak otwartość czy zdecydowanie. Komunikacja niewerbalna również ułatwia komunikację werbalną poprzez sygnalizowanie kiedy wypowiedź kończy się i kiedy można przejść do następnej osoby.
Przestrzeń interpersonalna
Przestrzeń intymna – to granice naszego ciała, do których nie dopuszczamy przypadkowych osób.
Przestrzeń indywidualna – to odległość do 0,5 m od naszego ciała, w której nawiązujemy kontakt w sytuacjach nieformalnych i przyjacielskich. Przestrzeń społeczna – to odległość powyżej 0,5 m, w której przeprowadzamy oficjalne rozmowy i interakcje z ludźmi, których nie znamy lub nie lubimy.
Przestrzeń publiczna – to przestrzeń, w której jednostka przemawia do grupy, tak jak na przykład podczas wystąpień publicznych.
