Spostrzeganie to proces przetwarzania informacji, który opiera się na danych już wcześniej przetworzonych przez nasz system informacyjny. Istotną rolę w tym procesie pełnią narządy zmysłów oraz nasze uprzednie doświadczenia. Podczas spostrzegania możemy skupiać się na bezpośrednim odczuwaniu wrażeń lub na kształtowaniu spostrzeżeń.
Zaburzenia spostrzegania odnoszą się do nieprawidłowości w sposóbie, w jaki postrzegamy i interpretujemy bodźce sensoryczne z otoczenia. Wpływają one na naszą zdolność do właściwego rozpoznawania, rozumienia i przetwarzania informacji sensorycznych. Zaburzenia spostrzegania mogą dotyczyć różnych zmysłów, takich jak wzrok, słuch, dotyk, smak i węch. Mogą być wynikiem różnych czynników, takich jak choroby, uszkodzenia mózgu, zaburzenia neurologiczne, urazy, wpływ substancji psychoaktywnych lub działanie niektórych leków.
Spostrzeżenie jest poznawczym procesem psychicznym, który polega na odzwierciedleniu działania przedmiotu na receptory naszego organizmu. Często doznajemy różnych spostrzeżeń jednocześnie, gdy działają na nas zespoły bodźców. Na przykład, podczas słuchania kogoś i jednocześnie na niego patrzenia, doznajemy zarówno spostrzeżeń słuchowych, jak i wzrokowych. Wrażenie natomiast jest elementarnym zjawiskiem psychicznym, które wynika z odzwierciedlenia cechy przedmiotu działającego na nasze receptory. Może to być wrażenie dotyku, bólu, ciepła, zimna, a także spostrzeżenia wzrokowe oraz słuchowe.
Wyobrażenia stanowią szczególną formę reprezentacji psychicznych, które, chociaż są częścią procesów myślenia, ze względu na swoją obrazowość, wydają się zbliżone do spostrzeżeń. W przeciwieństwie do spostrzeżeń, łatwo jest odróżnić wyobrażenia, ponieważ obiekty wyobrażone nie są postrzegane jako realne i nie są dostępne dla zmysłów. Są one zazwyczaj mniej wyraziste niż spostrzeżenia i wymagają większej uwagi w celu ich wytworzenia.
Przykłady zaburzeń spostrzegania
Złudzenia
Złudzenia (iluzje) to błędne lub fałszywe spostrzeżenia, wrażenia lub interpretacje rzeczywistości, które mogą wprowadzać ludzi w błąd co do rzeczywistych właściwości obiektów lub zdarzeń. Złudzenia mogą występować w różnych dziedzinach, takich jak percepcja wzrokowa, słuchowa, dotykowa, smakowa, cenestetyczna czy przestrzenna. W przypadku zaburzenia percepcji przestrzennej mogą występować trudności z prawidłowym postrzeganiem i interpretacją przestrzeni. Osoba może mieć problemy z orientacją w przestrzeni, ocenianiem odległości, oceną rozmiaru obiektów itp.
Zaburzenia spostrzegania wzrokowego mogą obejmować różne nieprawidłowości w odbiorze wzrokowym, takie jak zaburzenia widzenia kolorów (np. daltonizm), zaburzenia pola widzenia (np. plamy ślepe), zaburzenia percepcji głębi, zaburzenia percepcji ruchu, a także zaburzenia percepcji twarzy (trudności w rozpoznawaniu i interpretacji twarzy).
Percepcyjne złudzenia mogą powstać w wyniku różnych czynników, takich jak ograniczenia zmysłów, złudne oczekiwania, błędne interpretacje sensoryczne lub manipulacje zewnętrzne. Mogą również być wywołane przez specyficzne układy bodźców, które wprowadzają mózg w błąd, powodując interpretację obrazu lub dźwięku w sposób niezgodny z rzeczywistością.
Złudzenia są powszechne i występują w różnych formach, od prostych złudzeń optycznych, takich jak złudzenie Mullera-Lyera, po bardziej złożone złudzenia przestrzenne czy złudzenia słuchowe. Zazwyczaj, gdy pojawia się złudzenie, dodatkowe informacje szybko naprawiają błędne rozpoznanie i ocenę sytuacji. Jednak w przypadku złudzeń spowodowanych przez stany chorobowe, takie jak zaburzenia świadomości czy urojenia, chorzy mogą pozostawać przy błędnej interpretacji zniekształconego spostrzeżenia, mimo prezentowanych dowodów na jej błędność.
Omamy
Omamy (halucynacje) to doznania sensoryczne polegające na spostrzeganiu nieistniejących w rzeczywistości obiektów, które nie mają odpowiednika w świecie fizycznym. Charakteryzują się one obecnością błędnego sądu realizującego, co oznacza, że osoba doświadczająca omamów ma poczucie, że spostrzegany przedmiot rzeczywiście istnieje w odpowiadającej danemu zmysłowi przestrzeni.
Agnozja
Jest to zaburzenie, w którym osoba ma trudności w rozpoznawaniu i identyfikowaniu obiektów, osób lub dźwięków, mimo zachowanej percepcji sensorycznej. Może dotyczyć różnych zmysłów, np. agnozja wzrokowa (trudności w rozpoznawaniu obiektów wzrokowych) lub agnozja słuchowa (trudności w rozpoznawaniu dźwięków).
