Urojenia to zaburzenia treści myślenia przejawiające się jako nieprawidłowe, fałszywe przekonania pochodzenia chorobowego, które pacjent uparcie utrzymuje pomimo braku ich logicznej weryfikacji. Urojenia charakteryzują się fałszywością przekonań i opornością na racjonalną argumentację. Osoba doświadczająca urojeń nie jest zdolna do zaakceptowania, że jej przekonania mogą być nieprawdziwe, nawet w obliczu przekonujących dowodów przeczących tym przekonaniom. Takich fałszywych przekonań również nie można wyjaśnić poprzez kontekst kulturowy lub edukacyjno-zawodowy pacjenta. Urojenia często przybierają różne formy, takie jak wielkościowe (przekonanie o wysokim statusie), erotyczne (przekonanie, że ktoś jest wobec pacjenta seksualnie zainteresowany), odnoszące się do instytucji (przekonanie, że instytucje takie jak telewizja czy prasa interesują się pacjentem), prześladowcze (przekonanie, że ktoś śledzi pacjenta) lub somatyczne (przekonanie, że jakiś element ciała pacjenta nie działa prawidłowo). Mogą także dotyczyć zazdrości, winy, kontrolowania myśli, owładnięcia lub zubożenia. Ważne jest odróżnienie urojeń od idei nadwartościowych, takich jak przekonanie o wyższości pewnej rasy.
Zaburzenia urojeniowe są przekonaniami niezgodnymi z rzeczywistością. Mogą obejmować urojenia prześladowcze, ksobne (przekonania o prześladowaniu lub spisku), urojenia wielkościowe (przekonania o nadzwyczajnych zdolnościach lub znaczeniu), urojenia odnoszące się do ciała (przekonania o nieprawidłowościach lub zmianach w ciele) lub urojenia religijne. Jeśli treści urojeniowe nie są w pełni wykrystalizowane, mówimy o nastawieniach urojeniowych. Natomiast gdy te treści są uruchamiane przez normalne spostrzeżenia, mówimy o spostrzeżeniach urojeniowych.
Cechy urojeń
- Nie ma różnicy dla choroego między prawdziwymi, a urojeniowymi spostrzeżeniami – tym jest urojenie w zakresie myślenia, czym omam w spostrzeganiu. Urojenia charakteryzują się poczuciem realności, rzeczywistości, a osoba doświadczająca urojeń myśli, że są one prawdą.
- Niekorygowalność – niepodatność urojeń na rzeczową kontrargumentację.
- Urojenia wynikają z błędnego rozumowania (romans może być urojeniowy, nawet jeśli jest prawdziwy, jeśli występują „fałszywe” dowody).
- Urojenia są niezgodne z obowiązującymi przekonaniami kulturowo-społecznymi.
- Urojenia są fałszywymi przekonaniami, które chory traktuje jak prawdę. W przypadku urojeń przekonania chorego potrafią się bardzo różnić od przekonań jego otoczenia.
- Urojenia mają chorobowe podłoże, czym odróżniają się od innych fałszywych przekonań które mamy na przykład wynikających z pomyłek bądź zabobonów. Urojenia urojenia ze względu na swój chorobowy kontekst współwystępują z innymi objawami psychopatologicznymi.
Urojenia: typy urojeń w zależności od struktury
- Urojenia proste to pojedyncze lub rozwinięte urojenia, które stanowią prostą interpretację lub wyjaśnienie innych objawów, takich jak omamy, bez tendencji do systematyzacji.
- Urojenia paranoiczne charakteryzują się zwartym, konsekwentnym systemem uzupełniających się urojeniowych przekonań.
- Urojenia paranoidalne cechują się brakiem konsekwencji, zwartości i wzajemnych powiązań, zawierają treści niezbyt prawdopodobne lub dziwaczne.
- Urojenia oniryczne wyróżniają się brakiem konsekwencji, zmiennością i intensywnym przeżywaniem aktualnego dziania się, często dramatycznych i silnie angażujących emocjonalnie wydarzeń, takich jak koniec świata czy katastrofa. Pomimo poczucia aktywnego udziału osoba chora zachowuje się dość biernie, a całość przeżywania przypomina marzenia senne.
Urojenia: rodzaje urojeń w zależności od treści i tematyki
Urojenia prześladowcze wiążą się z przekonaniem o działaniach otoczenia zmierzających do pozbawienia chorego życia, zdrowia, godności lub własności.. Osoba uważa, że jest celem spisku, prześladowań lub niebezpieczeństwa ze strony innych ludzi lub organizacji. Może uważać, że jest podsłuchiwana, śledzona lub zamierzana wobec niej jest szkodliwa działalność.
Urojenia wyższościowe (wielkościowe) odnoszą się do podwyższonej oceny własnych cech, możliwości, pozycji społecznej lub tożsamości. Polegają na przekonaniu, że osoba posiada nadludzkie zdolności, jest wyjątkowa lub ma niezwykły wpływ na świat. Może wierzyć, że jest mesjaszem, geniuszem lub innym wyjątkowym indywidualistą.
Osoba przekonuje się, że cierpi na jakieś poważne choroby lub zaburzenia zdrowotne, mimo braku medycznych dowodów na to. Może być przekonana, że ciało ją zdradza lub jest kontrolowane przez siły zewnętrzne.
Urojenia religijne lub mistyczne
Osoba może wierzyć, że ma kontakt z boskością, aniołami lub innymi nadnaturalnymi bytami. Może interpretować różne wydarzenia jako znaki lub przesłania duchowe.
Osoba przekonuje się, że partner lub bliscy osoby są niewierni, oszukują ją lub inaczej ją krzywdzą. Może to prowadzić do obsesyjnych myśli i zachowań.
Urojenia oddziaływania (wpływu, owładnięcia) polegają na przekonaniu chorego, że jego przeżycia i zachowania są pod wpływem obcych sił, działających za pomocą środków naturalnych, nadnaturalnych lub niewiadomych sposobów, czasem na odległość, co może prowadzić do poczucia całkowitego bezwładu. Osoba na cnie cierpiąca wierzy, że jest kontrolowana przez siły zewnętrzne, takie jak technologie, myśli innych osób lub organizacje. Mogą również wierzyć, że są zdolne do kontrolowania innych ludzi lub przedmiotów za pomocą myśli.
Urojenia odnoszenia (ksobne)
Urojenia odnoszące dotyczą stwierdzania nierealnych lub zaprzeczania realnym związkom chorego z otoczeniem, takich jak przekonania o byciu obserwowanym, wyśmiewanym lub mówieniu o sobie w telewizji. Osoba ich doświadczająca najczęściej uważa, że jest przedmiotem szczególnego zainteresowania ze strony otoczenia.
Urojenia zmiany osoby
Urojenia te dotyczą urojeniowego poczucia zagrażającej lub już zaistniałej zmiany cielesnej lub psychicznej, tożsamości lub przemiany w inną istotę.
Urojenia małej wartości
Urojenia depresyjne dotyczą zaniżonej oceny własnych cech, możliwości, pozycji lub tożsamości, często związane z zagrożeniami egzystencjalnymi, takimi jak utrata zdrowia, spokoju sumienia, pomyślności materialnej lub istnienia.
Urojenia są obecne w różnych typach zaburzeń psychicznych, w tym zaburzeniach somatogennych, schizofrenicznych, afektywnych oraz reaktywnych. Urojenia mogą być objawem różnych stanów i chorób psychicznych, takich jak schizofrenia, zaburzenia schizoafektywne, zaburzenia nastroju czy zaburzenia psychiczne związane z substancjami. Są one zazwyczaj traktowane jako objaw choroby psychicznej i wymagają profesjonalnej oceny i leczenia. Terapia psychofarmakologiczna i psychoterapia mogą być skutecznymi metodami zarządzania urojeniami i poprawy jakości funkcjonowania osób doświadczających tego rodzaju przekonań
